Начни говорить с понедельника. Самоучитель казахского языка

Зайнұр Рахмет

Учебное пособие «Начни говорить с понедельника. Самоучитель казахского языка» предназначен для изучающих казахский язык на языковых курсах и самостоятельно. Учебный материал разделен на модули, каждый из которых имеет свои учебные задачи. Некоторые задания повторяют материал учебника «Қазақ тілі» З. Рахмет, изданного в Ridero, что обусловлено их универсальностью и методической значимостью.

II модуль

Цель: Научиться применять существительные в Табыс септік с глаголами в повелительном наклонении, с отрицательными глаголами, с глаголами в уважительной форме, применять наречия для распространения словосочетаний.

Мы знаем: а) классификацию звуков казахского языка

б) начальную форму глагола

в) закон сингармонизма

г) образование отрицательных глаголов

е) образование уважительной формы глагола

Мы умеем: а) используя закон сингармонизма, образовывать

отрицательную и уважительную формы

глагола

б) вставлять в русскую речь фразы, состоящие из

одного казахского глагола

в) вставлять в русскую речь фразы, состоящие из

местоимения или именной части речи и

глагола

г) пользоваться формулами казахского

речевого этикета (обращение, просьба,

приветствие)

Надо изучить: а) роль глагола в образовании словосочетаний,

применение падежей существительных по

требованию глагола

б) окончания существительных в Табыс септік

в) варианты применения оформленных и

неоформленных окончаний Т.с.

Мы должны научиться: а) использовать Т.с. для образования

словосочетаний: существительное, с которым

совершается какое-либо действие + глагол

б) использовать в речи формулы приветствия,

прощания

в) правильно произносить звук Ө в закрытом слоге

и звук Ә в открытом слоге

г) правильно произносить звуки Ғ и Қ

И еще:

а) обязательно:

1) жить на фоне казахских песен

2) любое свободное время использовать для работы над

произношением, повторять слоги, данные для техники

чтения и заучивать новые слова

б) можно почудить: разговаривать с собой, используя

усвоенные фразы.

4.ТАБЫС СЕПТІК

№20 жаттығу

Прочитайте слова вслух, вслушайтесь в звучание, произнесите несколько раз, запомните их значение:

бор — мел

қалам — ручка

қарындаш — карандаш

қағаз — бумага

кітап — книга

оқулық — учебник

дәптер — тетрадь

тапсырма — задание

сөз — слово

дыбыс — звук

әріп — буква

ереже — правило

орындық — стул

мұғалім — учитель

Поставьте данные существительные в Табыс септік

Например: бор — бор-ды, қалам — қалам-ды

____________________________________________________________________

№21 жаттығу

Прочитайте слова вслух, вслушайтесь в звучание, произнесите несколько раз, потренируйтесь в правильном произношении, запомните их значение:

тыңда — слушай

окы — читай

жаз — пиши

қайтала — повторяй

бер — дай, отдай

түсін — пойми

біл — знай, узнай

жатта — выучи

қой — поставь, положи, перестань

істе — сделай, выполни

ұмыт — забудь

тап — найди

ойла — думай, подумай

аш — открой

№22 жаттығу

Применяя окончания Табыс септік образуйте словосочетания: существительное Табыс септік + глагол в повелительном наклонении

глаголы: тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, ереже, орындық, мұғалім

Образец: борды ал, қаламды беріңіз

____________________________________________________________________

№23 жаттығу

Применяя окончания Табыс септік образуйте словосочетания: существительное в Табыс септік + отрицательный глагол в повелительном наклонении

глаголы: тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

Образец: борды алма, қаламды бермеңіз

____________________________________________________________________

№24 жаттығу

Поздоровайтесь с вашим собеседником. Прикажите вашему собеседнику не производить действие с данным предметом.

Образец: Сәлем! Сен борды алма.

Сәлеметсіз бе! Сіз қаламды бермеңіз.

глаголы: тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

Техника чтения

Звук [Ө]

Язык несколько продвинут вперед по сравнению со звуком [о], губы сильно вытянуты вперед.

бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо-бо

бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө-бө

бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө-бо-бө

№25 жаттығу

Поприветствуйте своего собеседника. Обратившись к вашему собеседнику по имени, прикажите ему не производить действие с данным предметом.

Образец: Бекет, амансың ба! Сен борды алма.

Сәлеметсіз бе, Сағат апай! Сіз қаламды бермеңіз.

глаголы: тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

Речевой этикет

Формулы приветствия:

Хал-жағдайың (ыңыз) жақсы ма? —

Как твои (Ваши) дела?

Қалайсың? Қалайсыз? — Как ты (Вы)?

Үй іші аман ба? — В добром ли здравии

ваши (твои) домочадцы?

Тамаша! — Отлично! Великолепно!

Жақсы — Хорошо.

Өте жақсы — Очень хорошо.

Жаман емес — Неплохо.

Рақмет! — Спасибо!

Құдайға шүкір! — Слава Богу!

Ептеп — Потихоньку.

№26 жаттығу

Поздоровайтесь со своим собеседником, спросите, как его дела. Обратившись к вашему собеседнику по имени, попросите его выполнить действие с данным предметом.

Образец: Марал, сен борды алшы.

глаголы тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

№27 жаттығу

Обратившись к вашему собеседнику по имени, поздоровайтесь с ним. Попросите его не выполнять действие с данным предметом.

Образец: Олжахан, сен борды алмашы.

глаголы тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

№28 жаттығу

Обратившись к вашему собеседнику по имени, в уважительной форме попросите его не выполнять действие с данным предметом.

Образец: Сағат аға, сіз борды алмаңызшы.

Төлеу апай, сіз қаламды бермеңізші.

глаголы тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

№29 жаттығу

Обратившись к вашему собеседнику, поздоровайтесь с ним, спросите, как его дела. Попросите его выполнить или не выполнять действие с данным предметом. Опустите местоимение. Примените различные формы обращения.

Образец: Ағай, кітапты беріңізші.

Қуаныш, борды алмаңызшы.

Әріптес, ережені қайталаңызшы.

глаголы тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

Техника чтения

Звук [Ә]

Кончик языка упирается в основание нижних зубов, а передняя часть языка несколько продвинута вперед. Звук [Ә] — широкий звук нижнего подъема, переднего ряда, негубной мягкий гласный.

ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар-әр-ар

ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал-әл-ал

аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән-аң-ән

Окончание Табыс септік может быть опущено (неоформленное), если на него не падает логическое ударение.

№30 жаттығу

Обратившись к вашему собеседнику, поздоровайтесь с ним, спросите, как его дела, ответьте себе от его имени. Попросите его выполнить или не выполнять действие с данным предметом. Опустите окончание Табыс септік Примените различные формы обращения.

Образец: Ағай, кітап беріңізші.

Еркеболат, бор алмаңызшы.

Жұмагүл апай, қалам бермеңізші.

глаголы тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

№31 жаттығу

Образуйте предложения по образцу:

Дидар, сен кітап оқыма, ереже жатта.

глаголы тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш

существительные: бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім

____________________________________________________________________

Речевой этикет

Модели прощания:

Сау бол! — Будь здоров! До свидания!

Сау саламат бол! — Будь здоров! До свидания!

Сау болыңыз! — Будьте здоровы! (Вы) До свидания!

Сау болыңыздар! — Будьте здоровы! (вы) До свидания!

Қош бол (ыңыздар)! — До свидания! (всем)

Кездескенше! — До встречи!

Каждое действие совершается в определенное время, это может быть:

таңертең — утром

күндіз — днем

түсте — в обед

кешке — вечером

түнде — ночью

сейчас — қазір

кеше — вчера

бүгін — сегодня

ертең — завтра

биыл — в этом году

былтыр — в прошлом году

сосын — потом

№32 жаттығу

С данными глаголами (тыңда, окы, жаз, қайтала, бер, түсін, біл, жатта, қой, істе, ұмыт, тап, ойла, аш) и наречиями (таңертең, күндіз, түсте, кешке, түнде, қазір, кеше, бүгін, ертең, биыл, былтыр, сосын) образуйте словосочетания, обозначающие действие в определеённое время.

Образец: таңертең тыңда

____________________________________________________________________

№33 жаттығу

Словосочетания, образованные в №32 жаттығу, распространите существительными (бор, қалам, қарындаш, қағаз, кітап, оқулық, дәптер, тапсырма, сөз, дыбыс, әріп, су, нан, ереже, орындық, мұғалім)

Образец: мұғалімді қазір тыңда или қазір мұғалімді тыңда (в зависимости от логического ударения, слово с более важным значением стоит ближе к глаголу)

____________________________________________________________________

№34 жаттығу

Поздоровайтесь с собеседником, спросите о его делах, ответьте за него, попрощайтесь. С словосочетаниями, образованными в №33 жаттығу, создать предложения по образцу:

Бақыт, сен қазір мұғалімді тыңда.

Бақыт, сен мұғалімді қазір тыңда.

Попробуйте объяснить, что изменилось от перестановки местами членов предложения.

____________________________________________________________________

№35 жаттығу

Образовать более сложные конструкции с предложениями из №34 жаттығу по образцу:

Әсел, сен кітапты бүгін оқыма, ертең оқы.

____________________________________________________________________

Техника чтения

Звук [Ғ]

Звук Ғ образуется путём приближения задней части языка к мягкому нёбу, образуя щель, через которую проходит звук.

ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға-ға

ғу-ғу-ғу — ғу-ғу-ғу — ғу-ғу-ғу — ғу-ғу-ғу — ғу-ғу-ғу — ғу-ғу-ғу — ғу-ғу-ғу — ғу-ғу-ғу

ға-ғу-ға-ғу — ға-ғу-ға-ғу — ға-ғу-ға-ғу — ға-ғу-ға-ғу — ға-ғу-ға-ғу — ға-ғу-ға-ғу-ға

Звук [Қ]

Звук Қ образуется путём полной смычки задней части языка с мягким нёбом, после чего происходит мгновенное размыкание, взрыв.

қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа — қа-қа-қа-қа-қа-қа-қа — қа-қа-қа-қа

қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға-қа-ға

қа-қа-қа-қа — қа-қа-қа-қа — қа-қа-қа-қа — қа-қа-қа-қа — қа-қа-қа-қа — қа-қа-қа-қа

қа-ке-қа-ке-қа-ке-қа-ке-қа-ке-қа-ке-қа-ке-қа-ке-қа-ке — қа-ке-қа-ке-қа-ке-қа-ке